Uz čuveni Artemidin hram, koji je smatran jednim od sedam svjetskih čuda, u Efezu se nalazila Celzova biblioteka, koja je sa svojih dvanaest hiljada svitaka bila treća po veličini u grčko-rimskom svijetu, odmah poslije onih u Aleksandriji i Pergamu.
Efez nije živi grad, već arheološko nalazište koje ima “radno vrijeme” za turiste i dnevno ograničenje na petnaest hiljada ljudi. Grad se “otvara” u 8 ujutro i prima posjetitelje do 17 sati, gradska se rasvjeta pali samo u posebnim prilikama, i tada ostaci antičkih građevina dobiju puno dramatičnije obrise i dubine koje se na sunčevu svjetlu ne poznaju. U obične dane, vijekovi, antika, mramor i lica junaka jednostavno se izgube u sumraku i tami, pa jedini život današnjem Efezu nakon radnog vremena daju – mačke.
Efez je bio važan lučki grad, i u doba Stare Grčke i u Rimskom Carstvu, polazište svih važnih trgovačkih puteva i središte Artemidina kulta. Od 2. vijeka, kada je preuzeo Pergamovu ulogu glavnoga grada rimske azijske provincije, još se brže i više razvijao te je postao pravi kozmopolitski centar s doseljenicima iz čitave Male Azije i brojnim trgovcima iz Italije.
Zato ne čudi velebnost njegovih hramova, amfiteatra, termi, gimnazija, tržnica, teatra i brojnih drugih spomenika ili onoga što je od njih ostalo. Turiste će sigurno zabaviti Herkulova vrata, jedini sačuvani dio ogromnog slavoluka, za koje legenda kaže da će onaj ko stojeći na sredini vrata ispruženim rukama uspije dotaknuti oba stuba steći i Herkulovu snagu. Konačno, o nekadašnjoj važnosti i veličini Efeza svjedoči i njegova biblioteka, odnosno ono malo podataka koje o njoj imamo i njeno impresivno pročelje – njen jedini dijelom sačuvan i obnovljeni dio.
Gradnju jedne od najimpresivnijih građevina u Rimskom Carstvu naručio je Tiberije Julije Akvila 114. godine u znak sjećanja na svoga oca Tiberija Julija Celza Polemejana, rimskoga senatora i efeškoga prokonzula, koji je umro te godine.
Kako piše Punkufer, fasada biblioteke visoka 21 metar bogato je ukrašeno reljefnim oblicima i sugeriše da se radi o građevini na dva sprata iako to nije istina. Korintski stubovi odjeljuju troja ulazna vrata u njenom prizemlju, a na lažnom spratu prozori odvajaju niše u kojima su bila smještena četiri kipa – personifikacije mudrosti, inteligencije, znanja i vrline.
Unutrašnjost biblioteke bila je obložena ukrašenim mramorom, a u zidovima su bile niše u kojima su se čuvali svitci. Drugi sprat nije postojao, ali je u njegovoj visini bila galerija s koje se moglo pristupiti knjigama postavljenim više u nišama.
Godine 262. biblioteka je uništena, a izvori se ne slažu o tome je li razrušena u navali Gota ili u zemljotresu. Kako bilo, obnovljena je i ponovno je bila u funkciji do četvrtoga vijeka. U 10. vijeku čitavo se pročelje srušilo u potresu, a iskopano je i restaurirano 1904. godine, kada je među ruševinama otkriven i Celzov sarkofag.
Nažalost, o organizaciji i fondu biblioteke danas znamo vrlo malo, uglavnom iz proučavanja ostalih velikih biblioteka staroga doba. Dok je biblioteka u Aleksandriji bila slična današnjim univerzitetima na kojima se i živi i uči izučava, Celzova je biblioteka, čini se, bila preteča savremenih biblioteka. Pretpostavlja se tako da je imala odvojena djela na grčkom i latinskom, u njoj su vjerovatno radili obrazovani robovi, a građa nije bila namijenjena iznošenju, nego su se djela čitala u biblioteci.
Efežani su tako mnogo vremena provodili u svojoj velebnoj biblioteci, a je li to bilo povezano s otkrivenim tajnim tunelom koji je iz nje vodio do javne kuće – reći će historičari.