Visoki predstavnik Christian Schmidt je izmjenama izbornog zakona i Ustava entiteta Federacije eksplicitno osnažio etnosektaški koncept unutar tog entiteta i donio historijski poraz borbi za demokratsku jednakost i vladavinu prava u Bosni, od kojeg se zemlja možda neće oporaviti decenijama. Ukratko, počinio je akt političkog vandalizma, smatra Jasmin Mujanović, politolog sa američkog Univerziteta York.
Mujanović je u nedjelju bio uvodničar uoči redovne sesije Asocijacije nezavisnih intelektualaca “Krug 99, na kojoj je govorio o temi “Pravci i izazovi euro-američke politike prema Bosni i Hercegovini“.
Na samom početku konferencije za novinare, Adil Kulenović, predsjednik Asocijacije nezavisnih intelektualaca ”Krug 99” ,odao počast francuskom reditelju Francoisu Tanguyu i jugoslovenskoj i srbijanskoj historičarki Latinki Perović, koji su preminuli ove sedmice.
Mujanović je tokom izlaganja kazao kako je istina da se u ovom momentu čini da postoji jedna vrsta vrlo problematične, ali ipak sistematične politike Zapada, pogotovo Sjedinjenih Američkih Država, prema Zapadnom Balkanu.
“Ona se izgleda svodi na cementiranje tog etnonacionalnog koncepta i etnonacinolane politike kao glavna rubrika, kao glavna karika za ovo cijelo područje, što je, naravno, totalno suprotno od onoga što bi sad trebalo da označava naredni period u historiji BiH, jer smo kandidat za članstvo u EU-u, i po svim tim nekim tehničkim potrebama proces kroz koji se postaje punopravna članica EU-a podrazumjeva totalnu transformaciju svog političkog, ustavnog i društvenog sistema da bi jedna država mogla da postane funkcionalna liberalna demokratija”, kaže Mujanović.
Dalje navodi kako je ključno pitanje zašto se u jednom takvom ključnom historijskom momentu, kada je, s jedne strane, BiH dobila kandidatski status, kada se svakodnevno razgovara o ideji dogovora između Kosova i Srbije, kada u još jednom širem ambijentu postoji sukob Rusije i Ukrajine, koji je sukob demokratskog i autoritarnog sistema, zašto se u takvom historijskom momentu opet rađa jedan snažni angažman na političkom Zapadu koji zagovora primarno taj etnički koncept, etnonacionalni politički koncept.
Mujanović ističe kako su Dejtonski sporazum i dejtonski ustavni režim, uspostavljen njegovim potpisivanjem, nekada predstavljali vrhunac liberalnog međunarodnog poretka nakon Hladnog rata, što je bilo, a možda i ostalo, krunsko dostignuće američke diplomatije od raspada Sovjetskog Saveza.
“Ipak, unutar same Bosne i Hercegovine, Dejton je postao sinonim za politiku trajne krize, sukoba i institucionalizirane diskriminacije. Dejton kao diplomatski traktat i Dejton kao stvarno postojeći ustavni poredak su stoga u sukobu. I to je sukob koji je spriječio evoluciju Bosne u funkcionalnu, racionalnu, ustavnu i liberalnu demokratiju“, smatra Mujanović.
“Rješavanje ovog sukoba ometaju dvije primarne dinamike: jedna međunarodna i jedna unutrašnja. Interno, veliki segmenti bosanskohercegovačkog političkog establišmenta aktivno preferiraju i zagovaraju etnosektaške vrijednosti i principe u odnosu na liberalno-demokratske norme EU-a i NATO-a, čak i dok insistiraju na svoju opredijeljenost za članstvo Bosne u obje organizacije. Izvana, vodeće vlade atlantske zajednice historijski su nastojale ojačati postojeći etnosektaški ustavni režim u uvjerenju da Bosna može dostići održivu tačku unutrašnje podjele, koja sama po sebi neće postati izvor konstantnog i/ili obnovljenog sukoba i krize. No, taj pristup nikada nije funkcionisao”, navodi Mujanović.
Dodaje kako se međunarodna zajednica često našla, slučajno ili na neki drugi način, u službi upravo onih sektaških reakcionara kojima se nominalno suprotstavlja.
“Jedna posebno bolna ilustracija ovog principa došla je 2. oktobra, kada je visoki predstavnik Christian Schmidt izmijenio izborni zakon i ustav entiteta Federacije kako bi eksplicitno osnažio etnosektaški koncept unutar tog entiteta, i čineći to na dan samih općih izbora, kršeći svaku zamislivu demokratsku normu koja čini tu širu evroatlantsku zajednicu. Schmidt je donio historijski poraz borbi za demokratsku jednakost i vladavinu prava u Bosni, od kojeg se zemlja možda neće oporaviti decenijama. Ukratko, počinio je akt političkog vandalizma“, ističe Mujanović.
Ipak, navodi da uprkos ovoj perverznoj strukturnoj dinamici, i uprkos specifičnim zloćudnim posljedicama Schmidtovih akcija, glavna kriza u Bosni i Hercegovini ostaje politička; prije svega, kriza kompetencija unutar takozvanog probosanskog tabora.
“Suprotno njihovim javnim tvrdnjama, među ovim akterima postoji gotovo potpuno odsustvo istinske demokratske politike, odsustvo istinski liberalne politike i odsustvo politike koja istinski želi da demontira preovlađujuće etnosektaške strukture nametnute zemlji nakon 1992. i opet nakon 1995. Ove činjenice se lako mogu pokazati nesposobnošću ili odbijanjem kolektivnog probosanskog establišmenta da artikuliše čak i kolektivni program djelovanja u odbrani suvereniteta i teritorijalnog integriteta države. Umjesto da identifikuje ili SNSD ili HDZ kao najočiglednije prijetnje bosanskoj državnosti i nastoji ih spriječiti, koliko god je to moguće, da dobiju, barem, državnu vlast, probosanski tabor je razdiran sitnim frakcionizmom koji je rezultirao uglavnom u decenijama neprekidne vladavine dva najopasnija antidržavna elementa u zemlji“, poručuje Mujanović.
Bezbroj dodatnih primjera ovog problema može se izvući iz dnevnih naslova, posebno u posljednjih par sedmica. Ali, za mene jedna od najponižavajućih manifestacija ovog neuspjeha je duboko uvjerenje svih segmenata nominalno probosanskog tabora da progres u ovoj zemlji zavisi od “promjene perspektive” unutar međunarodne zajednice – ali i njihovog istovremenog i kategoričkog odbijanja da ulažu u ono što je zapravo neophodno za promjenu te iste perspektive: naime, profesionalni diplomatski kor i jaku i održivu, nestranačku infrastrukturu lobiranja, barem u Washingtonu, Briselu, Londonu i Berlinu.
“Dok su Srbija i Hrvatska zajedno potrošile desetine miliona dolara samo u prošloj deceniji lobirajući kod stranih vlada u odnosu na Bosnu, Bosanci su potrošili tačno nula dolara na odbranu samog opstanka svoje države. Ovo je neshvatljivo i neprihvatljivo“, navodi Mujanović.
Pretpostavlja da je ova kultura neodgovornosti koja je prevladala u bosanskohercegovačkoj politici proizvod implicitnog priznanja unutar vodećih elemenata političke klase u zemlji da nemaju kapacitet da brane interese Bosne, ali priznanje je praćeno njihovim perverznim uvjerenjem da ako drugima bude dozvoljeno da pokažu da to mogu – dati liderstvo građanima Bosne i Hercegovine – to će značiti kraj njihovih domaćih političkih karijera. Kao takvi, spremni su riskirati raspad i fragmentaciju Bosne kako bi prikrili vlastitu nesposobnost. Ne znam da li su u potpunosti svjesni svakog aspekta i svake posljedice svojih postupaka.
Mujanović također navodi kako je očigledno da postoji fundamentalni nedostatak kompetentnosti među većinom navodno probosanskog političkog establišmenta i da su suverenitet i teritorijalni integritet zemlje pod sistematskim napadom, bez praktički nikakvog odgovora od istih. Odgovor na ovu strašnu situaciju zahtijeva isto tako sistematsku posvećenost istinski demokratskih i patriotskih elemenata unutar bosanskohercegovačkog političkog establišmenta, civilnog društva, biznisa i akademske zajednice da udruže svoje resurse za stvaranje paralelnih institucija neophodnih za podizanje nove klase političkih lidera u zemlji, ali također da stvore institucije neophodne za zagovaranje interesa Bosne u inostranstvu.
“Nećemo moći da izgradimo ništa novo prije nego što obnovimo ono što je uništeno, što je opljačkano i što je pokvareno. Ali, moramo početi danas ako želimo imati bilo kakvu šansu za bolje sutra. Kako u smislu našeg odnosa sa političkim Zapadom, tako i u pogledu demokratskih perspektiva Bosne i Hercegovine“, navodi Mujanović, te zaključuje:
“Borba za liberalnu i demokratsku Bosnu i Hercegovinu zahtijeva odlučnost i organizaciju, a oboje je uveliko nedostajalo decenijama nakon rata. To zahtijeva narušavanje ugodnih, parazitskih političkih normi koje su zahvatile kako državni aparat, tako i koncepciju politike u javnosti. I, iznad svega, zahtijeva duboko lično opredjeljenje pojedinih građana i lidera u široj bosanskoj zajednici, uključujući i dijasporu, da se posvete borbi za stvaranje – a ne darovanje ili strano priznavanje – prava na ustavnu, liberalnu, demokratsku republiku.“