Kako funkcionišu rakete i zašto svjetlucaju grimizno ili zlatno? U tekstu koji je objavio Deutsche Welle objašnjeno je sve što treba znati o upotrebi pirotehnike.
Zašto rakete polijeću?
Rakete sadrže crni barut, dakle mješavinu zapaljivih sredstava kao što su ugalj ili sumpor i oksidatore poput kalijum-nitrata, koji ubrzava sagorijevanje. Nakon što se fitilj zapali, počinje reakcija koja proizvodi toplotu i gasove kao što su azot ili CO2.
Za let je odgovoran dizajn rakete: gasovi mogu da izlaze samo kroz rupu na zadnjoj strane rakete, što je onda podiže uvis. Uz pomoć drvenog štapa, raketa se ne vrti, već polpijeće ka nebu. Zato stručnjaci upozoravaju da se ne pale rakete sa slomljenim drvenim štapovima, da ne bi nekontrolisano letjele i povrijedile ljude.
A šta je s petardama?
I kod petardi odlučujuću ulogu igra barut – i struktura petarde. Ukoliko bi se zapalio samo barut, on bi jednostavno sagorio. Ali pošto je petarda čvrsto umotana, stvara se visok pritisak i gasovi koji nastaju tokom reakcije dovode do eksplozije: bljesak svjetlosti, glasan prasak i uništena forma petarde.
Što je više baruta, to je jača eksplozija. Ali količine baruta u petardama su veoma male. I u onim jačima se nalazi tek oko dva grama crnog praha.
Kako se dobijaju različite boje?
Raketa se obično sastoji od dvije komore: kada je gorivo u prvoj komori istrošeno, aktivira se sadržaj druge komore, u kojoj su takozvane hemikalije za efekte. Pored crnog praha, ona sadrži i razne soli koje prave šareni spektakl na nebu.
Sa magnezijumom se recimo dobijaju bjeličasti efekti blica, za crvene varnice su potrebne supstance poput stroncijuma ili kalcijuma, dok jedinjenja bakra proizvode zelenu boju. Postoje mnoge druge soli, od kojih svaka proizvodi drugu boju na nebu, od grimizne, preko azurne, do smaragdnozelene. Sve one gore na temperaturama od oko 1.000 stepeni – zato može doći do ozbiljnih povreda ukoliko se raketa ne koristi pravilno.
Kako nastaju različiti oblici?
Svijetleće pruge na nebu, dugo treperenje ili čuvena zlatna kiša. To kakav će efekat rakete proizvesti na nebu ne zavisi samo od njihovog sadržaja, već i od toga kako su dizajnirane. Hemikalije koje prave efekte često su kružno raspoređene oko eksplozivne naprave. Time se, recimo, stvaraju velike, okrugle eksplozije, koje pirotehničari opisuje kao bukete na nebu.
Drugi oblici, kao što je zlatna kiša, nastaju uz pomoć cilindričnih eksplozivnih komora. Treperenja praćena nizom eksplozija nastaju tako što se različite mješavine praha nanose jedna na drugu na zrnca uljane repice. Postoje reakcije koje dovode do prilično mračnog izgaranja, kao i reakcije koje proizvode svjetlost. Stroboskopski efekti nastaju kada se te dvije stvari dešavaju naizmenično.
Zašto je ilegalna pirotehnika opasna?
Ljekari i stručnjaci upozoravaju da petarde čija prodaja nije odobrena predstavljaju ogroman rizik za zdravlje. Sa jedne strane mogu biti znatno jače nego što je dozvoljeno, a osim toga, niko ne zna šta tačno sadrže. Njemački Savezni ured za nauku o materijalima upozorava da takve petarde često ne sadrže samo crni prah, već mnogo opasnije mješavine.
Još jedan rizik je fitilj: ako prebrzo izgori, na primjer zato što se koristi lošiji ili neodgovarajući materijal, petarda može da eksplodira u ruci i izazove ozbiljne povrede. Zato pri kupovini pirotehnike treba obratiti pažnju na bezbjednosne karakteristike kao što je CE oznaka.
A šta je sa česticama fine prašine?
Prema podacima njemačkog Saveznog ureda za životnu sredinu (UBA), tokom vatrometa u novogodišnjoj noći svake godine se oslobađa više od 2.000 tona čestica fine prašine. „To je oko jedan odsto ukupne količine fine prašine koja se godišnje oslobađa u Njemačkoj“, navodi UBA.
U mnogim mjestima, posebno u velikim gradovima, time dolazi do drastičnog prekoračenja graničnih vrijednosti. Koliko dugo onda zagađenje finom prašinom ostaje, zavisi od vremenskih prilika. U najgorem slučaju zagađenje ostaje danima.
Čestice fine prašine dovode se u vezu sa mnogim bolestima, a prema podacima EU, odgovorne su za oko 240.000 prijevremenih smrti u zemljama članicama. Njemački savez pneumologa upozorava da „posljedice za pacijente sa astmom i drugim hroničnim respiratornim oboljenjima i nakon kratkotrajnog velikog zagađenja vazduha mogu da budu velike“.