Poznato je i da je, samim tim, pristupila i/ili ratificirala brojne međunarodne dokumente krucijalne za zakonodavno uređenje države.
Šta bi to značilo? To je na međunarodnom planu stvorilo obavezu BiH kao države da svoje zakonodavstvo uskladi sa svim prihvaćenim međunarodnim standardima za zaštitu ljudskih prava u svim oblastima, uključujući obavezu da osigura uživanje prava nacionalnim manjinama.
Ono što nije poznato jeste koliko je u tome uspjela s obzirom na to da je svakome jasno da se ljudska prava svakodnevno krše u svakom segmentu kao i da ne postoje, a to da je obezbijedila uživanje prava nacionalnim manjinama ne možemo podvesti ni pod priče za malu djecu, jer da je većina djeci pričala o pravima i zaštiti nacionalnih manjina, ne bi se one danas nalazile u poziciji u kojoj jesu.
A gdje se to nalaze, pitali smo Larisu Čorbić, programsku menadžericu Udruženja Roma Euro Rom Tuzla, koja nam je odgovorila:
“Romi su najbrojnija nacionalna manjina u BiH. Posljednji popis stanovništva u BiH je bio 2013. godine, i samo su se 12.583 Roma izjasnila kao takvi. Prema podacima nevladinih organizacija, u BiH živi cca. 80.000 Roma. Iz ovog podatka proizilazi činjenica da su Romi desetljećima diskriminisani, plašeći se izjasniti se kao pripadnici romske populacije, kako bi ‘možda’ lakše bili prihvaćeni u društvu u kojem žive. Većina Roma se ni dan-danas ne izjašnjava kao pripadnik romske nacionalne manjine, nego kao pripadnik nacionalnosti nekog od konstitutivnog naroda ili kao ostali”.
Zašto je to tako?
“Odgovora je mnogo, ali prvi i ključni razlozi su predrasude i diskriminacija. Svaki Rom se društvu u kojem živimo mora tri puta više dokazivati da bi bio iole prihvaćen i na taj način ostvario svoje pravo koje mu pripada po zakonu.
Diskiriminacija je uglаvnоm pоsljеdicа nеrаzumiјеvаnjа pојеdinаcа, pomаnjkаnjа оbrаzоvаnjа i nеоspоsоbljеnоsti službеnikа u аdministrаciјi i pојеdinim drugim јаvnim službаmа kоје pružајu uslugе grаđаnimа, nesenzibilnost prema Romima, nеdоstаtak finаnsiјskih srеdstаvа kоја stоје nа rаspоlаgаnju držаvnim оrgаnimа zа zаdоvоljаvаnjе pојеdinih pоtrеbа pripаdnikа rоmskе nаciоnаlnе mаnjinе, tе spоrаdičnоg i nеsvјеsnоg rоbоvаnjа stеrеоtipimа i prеdrаsudаmа kаd su pоsriјеdi Rоmi”, govori naša sagovornica i ulazi u srž diskriminacije i segregacije romske nacionalne manjine koje “nајčеšćе i nisu vidljive nа prvi pоglеd, pа ih zbоg tоgа prеdstаvnici vlаsti, оdnоsnо pripаdnici kоnstitutivnih nаrоdа ili, pаk, prеdstаvnici mеdiја infоrmisаnjа uviјеk i nе prеpоznајu, nеgо sе zа njih sаznа tеk kаd rеаguјu оni nа kоје sе оnа оdnоsi, kоје pоgаđа, tј. diskriminišе, а tо su Rоmi”.
Dodaje da su zbоg tоgа društvеnа аkciја i pоlitički pоtеzi usmјеrеni kа iskоrјеnjivаnju diskriminаciје, оdnоsnо smаnjеnju еtničkе distаncе i prеdrаsudа prema Rоmima i ublаžаvаnju nеgаtivnih pоsljеdicа stеrеоtipа i sеgrеgаciје kојu pоnеkаd trpе i nije јеdnоstаvna i јеdnоznаčna.
“Nаprоtiv! Mnoge nedaće zbog toga su Rome i zadesile, iz razloga jer bježeći od svoje nacionalnosti, asimilirajući se i prilagođavajući se konstitutivnim narodima, odnosno društvu u kojem živimo, prihvatanjem običaja i navika od većinskih naroda, više od 60 posto Roma je izgubilo svoj identitet koji uključuje kulturu, tradiciju, historiju, običaje i jezik, sami sebi smo onemogućili to pravo s jedne strane. A kada pogledamo realno sliku, zašto je to tako kazala bih i čvrsto stojim iza svog navoda Romi su sistemski diskriminisani čim se vode pod opcijom ostali ili nacionalna manjina, nemamo ista prava kao konstitutivni narodi u državi u kojoj živimo”, jasna je Čorbić.
Ako se vratimo na međunarodne konvencije te osvrnemo na presudu Evropskog suda za ljudska prava U Strasbourgu u slučaju Sejdić – Finci, koja je (između ostalih) “promijenila Ustav BiH”, ali nije provedena, vidjećemo da nema volje da se išta promijeni na tom planu…
“Upravo iz ovog razloga dvojica istaknutih aktivista za prava nacionalnih manjina, Dervo Sejdići Jakob Finci, 2006. godine, u skladu s članom 34. Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, podnijeli su tužbu protiv BiH Evropskom sudu za ljudska prava zbog nemogućnosti da se kao pripadnici romske, odnosno jevrejske nacionalne manjine, kandiduju za članove Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH i Predsjedništva BiH.
Sud u Strasbourgu je u decembru 2009. godine presudio u korist tužitelja i naložio organima BiH da isprave takvo stanje koje je u suprotnosti sa evropskim tekovinama. Međutim, presuda još nije provedena i pripadnici nacionalnih manjina ne mogu se kandidovati za članove Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH i Predsjedništva BiH u svojstvu svoje nacionalne pripadnosti. Zato ponovo ponavljam Romi su sistemski diskriminisani“.
Kakav je položaj Roma u BiH?
“Ja bih rekla ne tako sjajan, manje od 1 posto Roma je zaposleno, 4 posto ima socijalna primanja, a 95 posto je bez stalnih mjesečnih primanja”, napominje menadžerica.
U kakvim uslovima žive bh. Romi?
“Šezdeset posto Roma živi u neadekvatnim uslovima. Kada govorimo o zapošljavanju, to je posebna priča. Naime, odvajaju se velika sredstva za zapošljavanje Roma, a mi imamo istu stopu nezaposlenosti kao i prije, jer programi koji se realizuju preko zavoda za zapošljavanje za sufinansiranje zapošljavanja Roma kroz afirmativne mjere, u koje je novac uložen, nisu dali željeni rezultat”, odgovara naša sagovornica i potcrtava da su problemi s kojima se Romi susreću u BiH brojni.
Brojni su problemi s kojima se Romi susreću
Loši uslovi života, stambeni problemi, prepreke u obrazovanju, nedostatak mogućnosti za stvaranje prihoda, uskraćivanje pristupa osnovnim pravima i slobodama predstavljaju dodatno opterećenje za ionako loše stanje Roma u BiH.
Ima li koraka naprijed?
“Nesumnjivo je da su se u BiH u posljednjih 20-ak godina desili značajni pomaci u cilju osiguranja uživanja prava Roma i njihovog uključivanja u društvo, zahvaljujući aktivizmu i radu romskog nevladinog sektora, koji je jačao svoje kapacitete da bude ravnopravan partner Institucijama/donosiocima odluka, jer bez Roma koji zajedno sa donosiocima odluka ne sjede za stolom gdje se donose odluke nema poboljšanja za najveću, a samim i tim i najugroženiju nacionalnu manjinu u BiH“, navodi Čorbić i dodaje da je
“Udruženje Roma Euro Rom Tuzla, u kojem sam ja zaposlena, proteklih 20 godina od samog početka, realizovalo više od 300 projekata koji su bili usmjereni ka poboljšanju standarda življenja Roma kao i njihove integracije u bh. društvo.
Imamo podršku kako gradskih, kantonalnih i državnih vlasti, tako i od domaćih i međunarodnih organizacija. Ozbiljan pristup u radu je prepoznat od predstavnika institucija, kao i od domaćih i međunarodnih organizacija, koji nam pružaju podršku kada je neophodna.
Rezultati su jako vidljivi jer imamo mlade Rome koji su u državnim vijećima/tijelima, odborima, gradskim vijećima širom BiH, komisijama pri gradskim vijećima, mjesnim zajednicama, upravnim i nadzornim odborima, koji ravnopravno učestvuju u predlaganju i donošenju odluka.
A da imamo Roma u svojstvu člana Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH i Predsjedništva BiH, status Roma bi bio mnogo bolji, jer niko bolje od Roma ne zna šta su potrebe i niko ne posjeduje empatiju u tolikoj mjeri da omogući prava Romima kao što bi to bio Naš Rom koji bi bio na najvišem mjestu gdje se odluke donose”, cijeni naša sagovornica i poručuje: „Ništa za Rome bez Roma na mjestima gdje se odluke donose“.
Koliko su bh. vlasti, koje su među ostalim birali i Romi, spremne da pomognu ovoj populaciji? Ili to ostaje, kako smo i navikli, na obećanjima, podršci, (ne)provedenim strategijama?
“Postoje razni zakonski akti, koji uključuju akcione planove za Rome, konvencije, strategije, deklaracije, povelje i druge važne dokumente koji se odnose na rješavanje problema Roma, da li su implementirane mjere koje su identifikovane kao potreba kroz zakonske akte/mjere gore navedenih dokumenata veliko je pitanje.
Ličnog sam mišljenja da država sve više smanjuje sredstva namijenjena za Rome, preusmjerava na neke druge aktivnosti, da jedino Evropska unija i međunarodne organizacije kroz realizaciju projekata, na koja aplicira romski nevladin sektor, imaju empatiju prema najugroženijoj nacionalnoj manjini i da u skladu sa svojim protokolima/konvencijama pružaju podršku i Romima, a i državi BiH u rješavanju problema sa kojima se Romi suočavaju”, objašnjava i dodaje:
“Istakla bih da imamo sreću, da imamo uspješnih Roma kojima smo dali vjetar u leđa, podršku, koji su danas uspješni, obrazovali su se u proteklih 20-ak godina, završili fakultete, magisterije, doktorate, jačali svoje kapacitete u raznim segmentima lobiranja/zagovaranja, verbalnoj komunikaciji, pa se ‘nametnu’ predstavnicima institucija kao takvi, sa konkretnim prijedlozima i zahtjevima da se mora stanje promijeniti i daju koncizne prijedloge na koji način da se promjena desi.
Dajte nam iste startne uslove kao i drugima
Dosta je stigme prema Romima da Romi ne žele da se obrazuju, da rade i sl, dajte nam iste startne uslove kao i drugima i pokazat ćemo da smo dva puta i bolji i vredniji, samo nam treba pružiti priliku”.
“Upornost je ono što je naša vrlina”, kaže, “i nećemo odustati od svojih prava i desit će se možda za godinu, za deset, pedeset godina, da će naša unučad imati te mogućnosti da budu ravnopravni članovi ovog društva. Jer jedina država koju mi imamo je BiH, nemamo drugu i smatram da treba da imamo iste benefite kao konstitutivni narodi, da budemo ravnoprani, jer samo na taj način možemo ići naprijed i napredovati, te smanjiti stereotipe i predrasude koji vladaju desetljećima.
Izabrani zvaničnici trebali bi da učine dodatne napore kako bi stvorili ambijent da svaki građanin BiH uživa ista prava i da ima iste obaveze”, kategorična je menadžerica.
Da se vratimo malo unazad, BiH je pristupila Dekadi uključenja Roma 2005-2015, tj. zemljama jugoistočne i centralne Evrope, okupljenim u Dekadi uključenja Roma 2005 – 2015, u želji da unaprijedi položej romske populacije. Pristupnu deklaraciju 4. septembra 2008. godine potpisao je predsjedavajući Vijeća ministara BiH Nikola Špirić, koji je obećao da članstvo BiH u Dekadi neće biti deklarativno, već odraz suštinske namjere da se promijeni položaj romske populacije i da joj se da status dostojan čovjeka. Da li se išta do danas promijenilo?
“Ulaz BiH u Dekadu je historijski momenat za bosanskohercegovačke Rome.
Dekada jeste donijela neke promjene, male, ali ne u tolikoj mjeri kako je to definisano davne 2008. godine. ‘Ambicije su čudo’!
Postoje akcioni planovi za Rome na državnom nivou, koji su usvojeni od Vijeća ministara BiH, a realizuju se putem Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice BiH i odnose se na potrebe romskih zajednica na području cijele BiH, u oblastima stambenog zbrinjavanja, zdravstvene zaštite, obrazovanja i zapošljavanja”.
Da li su zacrtane mjere kroz akcine planove dale željene rezultate?
“Odgovor je djelimično više ne, nego da!”.
Zašto?
“Akcioni planovi se moraju planirati na lokalnom nivou, niti jedna lokalna zajednica nema iste potrebe. Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice BiH planira sredstva za Rome na osnovu oficijelnih i zvaničnih podataka o broju Roma, a stanje na terenu je sasvim drugačije. Najbolji rezultati, po mom mišljenju, desili su se u okviru zdravstvene zaštite i obrazovanja na području TK-a”, priča nam Čorbić te ističe da su očekivali mnogo od ulaska BiH u “veliki grandiozni projekat pod nazivom Dekada Roma. Ali sada iz današnje perspektive, vidimo da smo itekako pogriješili, jer neke stvari, neki problemi su još veći danas, nego što su bili 2008. godine”.
Kakva je bila politika Dekade Roma?
“Jesu bili nacionalni programi, ali nisu se doticali romske mahale, odnosno konkretno problema Roma na terenu, tako da su i snage i aktivnosti usmjeravane na nacionalni nivo. Nije se obratila pažnja na konkretne probleme Roma na terenu.
Ono što je dobro u Dekadi je što su države, prvi put u historiji, usvojile pozitivne dokumente i akte usmjerene prema Romima. Otvorilo se pitanje problema Roma, što je također dobro. Ali konkretno rješavanje problema je malo, ili nikako. Jer ako pogledamo koliko se finansijskih sredstava uložilo, tačnije potrošilo, za inkluziju Roma, jednostavno, rezultat je poražavajući.
Nažalost, poslije ove lekcije koju smo dobili, pojedine organizacije i donatori se isto ponašaju. Moraju se bazirati na lokalnu zajednicu, na konkretne probleme svake zajednice. Globalna politika je dobra, ali kao osnova za kreiranje lokalnih politika i rješavanje lokalnih problema”, objašnjava naša sagovornica i dodaje:
Romi su najbrojnija i najsiromašnija kategorija stanovništva u BiH
“Svjedoci smo da postoji socijalna diskriminacija. Činjenica je da su Romi najbrojnija i najsiromašnija kategorija stanovništva u BiH i zaista smo u najtežem položaju. Odlučni smo da moramo vršiti pritisak na političare da se vrlo ozbiljno pozabave socijalnom reformom, jer je to jedan od preduslova za ulazak u Evropsku uniju, a ta reforma na državnom ili entiteskom nivou će pomoći isto, možda i bolje, kao i kvalitetniji akcioni planovi za Rome.
Zato smo mi, kao Udruženje Roma Euro Rom Tuzla aplicirali prema Vijeću Evrope, i sada implementiramo Program ROMACTED II/Promovisanje dobrog upravljanja i osnaživanja romske zajednice na lokalnom nivou (2021 – 2024), projekat je finansijski podržan od Evropske unije i Vijeća Evrope, koji ima sljedeće ciljeve: poboljšanje lokalne demokratije, odgovornosti, inkluzivnosti i reagovanja prema romskim građanima, a samim tim i poboljšanje pružanja usluga. Program se implementira u 12 gradova/opština (Bijeljina, Brčko, Donji Vakuf, Gradiška, Kakanj, Prnjavor, Tuzla, Visoko, Vukosavlje, Travnik, Kalesija i Doboj) na teritoriji BiH”.
Koje su aktivnosti programa?
“Aktivnosti programa (obuka, podučavanje, primjena participativnih radnih ciklusa, akcije zagovaranja, itd. tokom ključnih trenutaka opštinskih ciklusa: planiranje, budžetiranje, lokalne odluke, projekti itd) namijenjene su podršci strateškim intervencijama koje utiču na stavove, ponašanje i postupke lokalnih aktera.
Jedna od vodećih smjernica u metodologiji programa je da učešć́e u lokalnoj upravi može biti efikasno samo ako je prilagođeno kontekstu. Dakle, preliminarno mapiranje, procjena, početne studije i istraživanje rade se u svakoj odabranoj opštini kako bi se olakšalo prilagođavanje programa, njegova podrška i praćenje procesa”, ističe i dodaje da se u okviru navedenog programa, između svih drugih aktivnosti, radi na pružanju podrške lokalnim samoupravama na izradi lokalnih akcionih planova, mapiranih tačno prema potrebama svake opštine/grada, te da su u samo mapiranje uključeni romski predstavnici i predstavnici institucija, koji su zajedno identifikovali potrebe i stavili na „papir“ mjere i mogućnosti iznalaženja sredstava kako bi se zacrtane mjere i realizovale, a sredstva da se obezbijede kako od opštinski/gradskih vlasti, tako i od domaćih i međunarodnih organizacija.
“Da ne govorimo da je sve tako i crno, ono što bih istakla da su se sami Romi probudili. O Romima se priča, raspravlja i kreiraju se određene politike, odvajaju se finansijska sredstva, kako na državnom, entitetskom, kantonalnom, tako i na lokalnom nivou. I mogu slobodno reći da pomaka ima, ali taj pomak je zaista mali i rekla bih prema obimu problema još treba mnogo truda i rada kako bi se rješili problemi sa kojima se suočava najveća nacionalna manjina u BiH”, priča nam Čorbić.
Osvrnula se i na svoj kanton, Tuzlanski, i napomenula da se jako puno radi kako bi se poboljšao status Roma u TK-u, “i mogu slobodno reći da naš kanton prednjači u tom smislu u odnosu na druge kantone u BiH.
Rad romske nevladine organizacije Euro Rom i volja vlasti zajedno doprinose poboljšanju statusa romske populacije na ovom području. A primjer dobre prakse repliciramo i na druge opštine/gradove, kantone… što se u konačnici pokazalo kao jedino efikasno rješenje za poboljšanje statusa romske nacionalne manjine”, poručuje i nagašava da je ono šta bi akcentirala očuvanje kulturnog identiteta Roma, na čemu aktivno rade, pored svih drugih redovnih aktivnosti, “što smo zaista prepoznali kao problem, jer prevazilaženjem ovog problema, jačanja svijesti svojoj pripadnosti, edukaciji o tome, možemo unaprijediti svoj status, i na taj način također smanjiti diskriminaciju koja vlada desetljećima”.
I suma sumarum…
“Nemа znаčајniјеg pоbоljšаnjа sоciјаlnоg pоlоžаја za pripаdnike rоmskе nаciоnаlnе mаnjinе dоk sе nе prоmiјеni ukupnа društvеnа sviјеst i uvаži fаkticitеt о pоstојаnju rоmskih zајеdnicа u BiH, sа svim našim spеcifičnоstimа i pоtrеbаmа, dоk nam sе nе priznајu, gаrаntuјu i pоčnu еfikаsnо štititi svа ljudskа prаvа kоја imаmo kао pripаdnici najveće mаnjinskе nаciоnаlnе zајеdnicе u BiH. А tо је оbаvеzа kоја sе nе mоžе rеаlizоvаti zа mјеsеc ili gоdinu, pа mаkаr i nе bilо njеnоg јаvnоg ili skrivеnоg оspоrаvаnjа.
Također, da imamo mogućnost kandidovanja Roma u svojstvu člana Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH i Predsjedništva BiH, tek tada bi status Roma bio mnogo bolji, jer niko bolje od Roma ne zna šta su naše potrebe i niko ne posjeduje empatiju u tolikoj mjeri da omogući prava Romima kao što bi to bio Naš Rom koji bi bio na najvišem mjestu gdje se odluke donose”, zaključuje Larisa Čorbić za Bosnainfo.