Kipar je dugo bio raj za bogate Ruse koji žele da prikriju vlasništvo nad svojim preduzećima, superjahtama i raskošnim kućama. Sada istraga Međunarodnog konzorcijuma istraživačkih novinara (ICIJ) i skoro 70 medijskih organizacija širom svijeta, nazvana Cyprus Confidential, pokazuje kako je 67 od 105 ruskih milijardera na Forbesovoj svjetskoj listi za 2023. koristilo kompanije za finansijske usluge na ostrvu da sakriju bogatstvo i čuvaju ga van domašaja zapadnih sankcija.
Istraga se zasniva na 3,6 miliona procurjelih dokumenata iz šest firmi na Kipru, koji datiraju uglavnom od sredine 1990-ih do aprila 2022. – dva mjeseca nakon ruske invazije na Ukrajinu, koja je navela zapadne vlade da sankcionišu desetine ruskih milijardera. Klijenti kiparskih firmi uključuju 25 Rusa koje je Zapad kasnije sankcionirao nakon ruske aneksije Krima 2014. godine, navodi ICIJ, iako je nejasno jesu li se svi ti odnosi nastavili.
„Vidimo ratne promjene u imovini od stotine miliona dolara, za koje vjerujemo da na kraju ruši ideju da su finansijske sankcije zaustavile ruske mračne tokove novca“, kaže Fergus Shiel, glavni urednik ICIJ-a.
Jedno od najvećih otkrića u izvještaju bilo je to da je lažna kompanija povezana s Aleksejem Mordašovim (Alexey Mordashov), magnatom čelika i jednim od najbogatijih ljudi u Rusiji sa bogatstvom od 21 milijardu dolara, pristala platiti oko 700.000 dolara tokom pet godina njemačkom novinaru Hubertu Seipelu u zamjenu za “pisanje knjige o političkom okruženju u Ruskoj Federaciji.” Godine 2021, Siepel je objavio knjigu pod naslovom “Putinova moć” u kojoj je opisan kao “jedini zapadni novinar koji ima direktan, lični pristup” Putinu, piše Forbes.
Još jedan skup dokumenata koji je procurio otkrio je nove informacije o tome kako su kiparske firme bile duboko uključene u masovni transfer imovine u ime Mordašova. U martu 2022. — dan nakon što je Mordašova sankcionirala EU — zaposlenici PwC Cyprus, lokalnog ogranka računovodstvenog giganta PwC-a, i Cypcodirect, firme koju je osnovao bivši partner PwC-a na Kipru, pomogli su u prijenosu njegovog udjela u njemačkoj turističkoj firmi TUI Group svojoj supruzi Marini. Dionice su tada vrijedile 1,4 milijarde dolara, a prijenos su kasnije privremeno blokirale njemačke vlasti.
Sveukupno, 64 fiktivne kompanije povezane s Mordašovim pojavile su se u podacima, od kojih su skoro sve pod upravom PwC Cyprus i Cypcodirect. Te iste firme su takođe pomogle Aleksandru Abramovu (Alexander Abramov) i Aleksandru Frolovu (Alexander Frolov), dvojici sankcionisanih ruskih milijardera sa udjelima u ruskoj čeličani Evraz, da prebace 100 miliona dolara između fiktivnih kompanija koje su kontrolirali, prema istrazi. I pomogli su Olegu Deripaskom (Oleg Deripaska), još jednom sankcioniranom oligarhu vrijednom procijenjenih 2,4 milijarde dolara, u prijenosu upravljanja svojom superjahtom Clio – vrijednom 56 miliona dolara – na novog kapetana, samo nekoliko dana nakon što ga je Ministarstvo finansija SAD sankcioniralo 2018.
Mnogi od najbogatijih ljudi Rusije oslanjali su se na kiparske firme u curenju informacija kako bi upravljali svojim ogromnim bogatstvom. Roman Abramovich, za kojeg Forbes procjenjuje da vrijedi 9 milijardi dolara, posjedovao je ili kontrolirao 246 kompanija i 14 fondova registriranih u različitim jurisdikcijama, uključujući Kipar, Ostrvo Man, Džersi i Britanska Djevičanska ostrva, kojima su upravljali Cypcodirect i druga kiparska firma MeritServus. Frolov i Abramov, njegovi poslovni partneri u Evrazu, imali su 78 kompanija i trustova koji se pojavljuju u podacima koji su procurili. Forbes je ranije izvijestio o ranijem curenju informacija iz MeritServusa, istražujući Abramovičeva ulaganja u startupe koji su dobili vladine ugovore u SAD-u i Velikoj Britaniji i njegovu flotu superjahti vrijednu milijardu dolara.
Istraga također pokazuje da je Pyotr Aven, ruski milijarder koji je suosnivač najveće ruske privatne banke, kao i investicione firme LetterOne, držao veći dio svog bogatstva u fondovima sa sjedištem na Kipru kojima je upravljala firma pod nazivom Abacus Ltd. U februara 2022. kada je EU sankcionirala Avena, prebacio je oko 5 miliona dolara sa austrijskog bankovnog računa na račun u Velikoj Britaniji koji je povezan sa menadžerom njegove vile od 100 miliona dolara u Surreyu – potez koji je privukao pažnju britanske Nacionalne agencije za kriminal (NCA), koja istražuje međunarodne finansijske zločine. Prema sudskim zapisima koje je prikupila britanska neprofitna organizacija Spotlight on Corruption, a koje je podijelio sa ICIJ-om i njegovim partnerima, NCA je potom pokrenula građansku tužbu protiv Avena kako bi povratila više od milion dolara iz tih sredstava.
“Novac je bio premješten izvan dosega sankcija EU kako bi se potencijalno mogao premještati u Ujedinjenom Kraljevstvu”, kaže Delphine Reuter, novinarka podataka i istraživačica u ICIJ-u. “Najozbiljnija činjenica je što on koristi pomoćnike za obavljanje svih ovih transakcija. Različiti organi nisu sigurni da li to spda pod ili izvan opsega sankcija.”
Vlada Kipra odgovorila je na istragu obećavajući pristup “nulte tolerancije” izbjegavanju sankcija. Zemlja je već oduzela državljanstva više od 200 pojedinaca od 2020. godine, kada je ugasila svoj program “zlatnog pasoša”—uključujući nekoliko sankcionisanih oligarha, poput Deripaske—ali istraga pokazuje kako ostrvo ostaje ključna veza za bogate oligarhe koji traže da prenesu svoju imovinu u inostranstvo.