Kako je bilo moguće da takav zločinački režim pridobije podršku znatnog dijela stanovništva, među njima i Martina Heideggera, jednog od najvećih filozofa 20. vijeka?
Historija nije sudbinski zapisana i pobjeda nacista nije bila neminovna, ali su je omogućile mnoge okolnosti:
– krhka i nestabilna Vajmarska republika stvorena nakon poraza Njemačke u Prvom svjetskom ratu;
– odsustvo demokratske tradicije jer je nakon ujedinjenja 1871. Njemačkom dominirao monarhističko-militaristički režim;
– osjećanje poniženosti odlukama Versajske konferencije 1919. godine o ograničenju armije i oduzimanju teritorija.
Ratne reparacije i Velika depresija doveli su Njemačku na rub ekonomskog kraha. Sedam miliona Nijemaca ostalo je izvan granica Njemačke.
To nezadovoljstvo Nijemaca je iskoristila Hitlerova Nacionalsocijalistička partija koja je od marginalne 1920-ih, ubrzo postala dominantna.
Hitler je došao na vlast na izborima koristeći tadašnje demokratske institucije, da bi ih ubrzo ukinuo. Danas je to upozorenje da autokratske i populističke snage u usponu koriste slabosti demokratskih institucija da osvoje vlast.
Nakon poraza Njemačke 1945., započela je denacifikacija.
Potrajala je do 1960-ih kada je poslijeratna generacija postala punoljetna preispitujući prošlost svojih roditelja.
Savezna Republika Njemačka stvorena 1949. godine, razvijala je demokratske institucije. Uz pomoć Marshallovog plana postala je najjača ekonomija tadašnje Evropske ekonomske zajednice.
Njemačka je gradila imidž “Evropske Njemačke”, želeći da odagna svaku sumnju o opasnosti od “njemačke Evrope” koja je izazvala dva svjetska rata.
Iako je Angela Merkel rekla da je multikulturalizam u Njemačkoj mrtav, 2015. je primila million migranata, dok druge evropske zemlje nisu bile voljne.
Zbog tereta nacističke prošlosti, Njemačka je čak strožije reagovala na neonacističke ispade, nego druge evropske zemlje.
Doduše, u vrijeme ujedinjenja Njemačke 1990. postojala je bojazan od oživljavanja “četvrtog rajha”.
Dok populističke snage jačaju i u zemljama sa demokratskom tradicijom, poput Francuske, u Njemačkoj su dugo bile marginalne, sve do ulaska ultradesničarske Alternative za Njemačku u parlament 2013.
Hapšenja članova ekstremističke grupe “Građani Rajha” prošle godine, koja je planirala državni udar i vraćanje Njemačke na monarhiju iz 19. vijeka, pokazuje kakvi sve rizici vrebaju.
Zbog rata u Ukrajini, geopolitičkih surevnjivosti, ekonomske krize i marša novih autokrata, prilike u svijetu sve više podsjećaju na 1930-e.
Stoga, kako sugeriše Timur Vermes u satiričnom romanu “Open on”, nije više pitanje da li je moguće da se Hitler vrati, već da li bismo ga prepoznali, objavila je Radio Slobodna Evropa u svom videoprilogu.