Četvrtina ukupnog privatnog novca doniranog političkim partijama u EU otišla je krajnje desničarskim, krajnje ljevičarskim i populističkim partijama.
Portal za istraživačko novinarstvo Prati novac (Follow the money – FTM) je u saradnji s britanskim Guardianom i još 26 evropskih medijskih partnera analizirao kako se finansiralo više od 200 političkih partija u 25 zemalja od 2019. do 2022. godine.
Rezultati istraživanja pokazuju da su političke partije u EU u tom periodu primile 941 milion eura donacija, ali da javnost ne zna ko je dao 71 posto tog novca, odnosno 664 miliona eura. Među evropskim zemljama postoje velike razlike u zakonima i praksama kada je u pitanju transparentnost političkih donacija, a ona je najmanja u zapadnim zemljama kao što su Njemačka, Francuska i Španija.
Njemačke partije su od 2019. do 2022. od kompanija, privatnih lica i političara primile donacije u iznosu od 641 milion eura, od čega se za 495 milliona (78 odsto) ne zna ko je uplatio.
Desničarska Alternativa za Njemačku je 2022. prijavila 6,4 miliona eura privatnih donacija, od koji se samo za 1,3 miliona zna porijeklo.
U Francuskoj, Španiji i Belgiji nije objavljeno nijedno ime donatora.
U Francuskoj se donacije odvijaju potpuno iza zatvorenih vrata i javnost nema pravo da zna ko finansira partije, a kao razlog se navodi privatnost donatora, jer bi donacije vjerovatno otkrile njihove političke stavove.
Ipak stroga pravila u Francuskoj zabranjuju strane i anonimne donacije veće od 150 eura, dok su pojedinačne donacije ograničene na 7.500 eura. Sve uplate veće od 150 eura moraju da imaju papirni trag koji može da istraži nadležno tijelo.
Partije u Španiji su takođe u obavezi da prijave identitet donatora nadzornom organu, revizorskom sudu, ali sud ne mora da objavi te informacije.
U 16 članica EU dozvoljeno je da svi ili neki donatori ostanu nepoznati široj javnosti i medijima, ali iznos preko kojeg partije moraju da otkriju idetnitet donatora varira od zemlje do zemlje, od 500 eura na Kipru do 25.000 eura u Španiji.
Sa druge strane, zemlje centralne i istočne Evrope su mnogo transparentnije kada je i pitanju finansiranje stranaka.
Samo Hrvatska, Bugarska, Češka, Estonija, Grčka, Letonija i Poljska zahtijevaju da izvori svih privatnih donacija budu javno dostupni.
Estonija je vjerovatno najtransparentnija zemlja u EU. Imena gotovo 50.000 članova 13 partija, njihove mjesečne članarine, kao i svaka donacija objavljuju se na tri mjeseca i dostupni su svima. Estonija takođe zabranjuje strane donatore, dok pet članica EU, Belgija, Danska, Švedska, Luksemburg i Holandija, nemaju direktnu zabranu stranih donacija, a u Njemačkoj su ograničene na 1.000 eura.
Ekstremne političke grupe i na desnoj i na lijevoj strani političkog spektra dobile su veći broj i iznos donacija od 2019.
Podaci iz istrage otkrivaju da je najmanje 150 miliona eura privatnih donacija otišlo populističkim partijama, dok je na račun partija krajnje desnice leglo više od 97 miliona eura.
Dok se većina političkih partija i dalje oslanja na javno finansiranje, u zemljama kao što su Francuska, Mađarska i Italija, na primjer, private donacije sada čine više od polovine prihoda partija s ekstremnijim stavovima, objavio je FTM, dodajući da uoči izbora za Evropski parlament sljedeće sedmice, ankete takođe predviđaju veću podršku ekstremističkim i populističkim partijama širom EU.
Tri ekstremističke partije u Francuskoj, među kojima je Nacionalno okupljane Marine le Pen, imale su drastičan rast finansijske podrške – sa 13 odsto prihoda od donatora, članarine i doprinosa svojih partijskih kandidata i zvaničnika 2019. godine na 38 odsto 2022.
U Letoniji, gdje se očekuje veći broj antievropskih i populističkih europoslanika poslije izbora u junu, ti prihodi su za četiri godine povećani sa devet odsto na 36 odsto.
Analiza pokazuje da su desničarske, ljevičarske i populističke partije ukupno dobile više od polovine donacija u Sloveniji, Italiji, Poljskoj, Mađarskoj, Portugalu i Grčkoj.