Ova tema je oduvijek bila interesantna za žene, ali u posljednje vrijeme su problemi sa kojima se suočavaju muškarci sve češće presudni za izostanak potomstva.
Naime, procjenjuje se da je ženska neplodnost problem u 37% slučajeva, muška u 29%, u 18% slučajeva je problem obostran, a u 16% slučajeva se radi o neutvrđenim uzrocima reproduktivnih problema. Istraživanja koja su se bavila poređenjem kvaliteta sperme u posljednjih 50 godina svjedoče o značajnom padu prosječnog broja spermatozoida, od 104 miliona po mililitru 1970. godine do 49 miliona po mililitru koliko su u prosjeku sadržali uzorci sperme 2019. godine. Izgleda da je koncentracija spermatozoida tokom ovog perioda opadala za više od 1% godišnje, što je veliki problem jer ovoliko smanjena količina značajno otežava začeće. Procjenjuje se da su žene sa 20 godina danas manje plodne nego što su njihove bake bile sa 35.
Postoje brojni razlozi za to, a među njima su sjedenje i nedostatak fizičke aktivnosti, loša ishrana, višak alkohola, pušenje, gojaznost, stres, hemijske materije iz životne sredine i nespavanje.
Kada je u pitanju ishrana, gojaznost, visok unos šećera i unos transmasti imaju negativan uticaj na reproduktivni sistem i njegovu funkciju, dok zdrave masti i unos biljnih vlakana djeluju pozitivno. Drugim rječima, ukoliko želite da održite plodnost, važno je da izbjegavate slatkiše, lisnato tijesto, keks i kupovne kolače, kao i da povećate unos orašastih plodova, salata i povrća.
Studija koja je obuhvatila 18.555 žena koje su pokušale da ostanu trudne ili ostale trudne tokom studije, pokazala je da povećanje unosa transmasti za samo 2% dovodi do značajnog povećanja rizika od neplodnosti.
Posljedice loše ishrane kod žena dovode do insulinske rezistencije, koja uz gojaznost ili bez nje, utiče na prekomjernu proizvodnju muških polnih hormona u jajnicima, što dalje dovodi do sindroma policističnih jajnika. S druge strane, muškarci koji su gojazni imaju manji nivo testosterona, tako da je jedna od prvih mera koje treba primijeniti za održanje plodnosti zapravo gubitak tjelesne mase i isključivanje namirnica sa visokim indeksom glikemijskog opterećenja kod oba pola.
Mnogi ginekolozi će automatski preporučiti upotrebu oralnih kontraceptiva za regulisanje ciklusa, ali imajte u vidu da je cena njihove upotrebe za zdravlje visoka, da povećavaju rizik od nastanka tromba i smanjuju rezerve skoro svih vitamina u organizmu. S druge strane, dok je preporučljivo povećati unos biljnih namirnica, nije preporučljivo upražnjavati vegansku dijetu jer je može dovesti do nedostatka vitamina B12 i cinka, dve važne hranljive materije koje utiču na kvalitet sperme.
Osim restriktivne ishrane u smislu kvaliteta, ni energetske restrikcije nisu poželjne, pa veoma nizak unos energije takođe može ugroziti menstrualni ciklus kod žena, odnosno nivo testosterona kod muškaraca, jer su polni hormoni zapravo derivati holesterola, pa ako smo dugo vremena na niskokaloričnoj i niskomasnoj dijeti, njihov nivo u tijelu značajno opada što se odražava, između ostalog, na plodnost.
Slično se dešava pri veoma iscrpljujućim fizičkim aktivnostima, pa previše naporna fizička aktivnost može dovesti do gubitka menstrualnog ciklusa, što se dešava u kombinaciji sa strogim dijetama kod atletičarki, balerina i gimnastičarki, a kod muškaraca do pada testosterona, gubitka mišićne mase, impotencije i neplodnosti. Pušenje je veoma važan faktor koji povećava rizik od ženske neplodnosti za 60%, a ovaj rizik se gubi relativno brzo nakon što osoba prekine sa lošom navikom.
Kada su u pitanju hemijska jedinjenja iz životne sredine, oko 1500 jedinjenja danas su tzv. endokrini disruptori, odnosno jedinjenja koja imaju potencijal da poremete hormonski balans, a među njima su ftalati i bisfenol A iz plastike zbog čega treba izbjegavati kinesko plastično posuđe za piće i hranu, zatim pojedini pesticidi zbog čega je dobro kupovati hranu od proverenih proizvođača i prati voće i povrće prije upotrebe, lavandino ulje koje može uzrokovati prevremen pubertet kod djevojčica i ginekomastiju ili pojavu grudi kod dječaka.
Na kraju, spomenućemo značaj dijete za plodnost. Dakle, dijeta za plodnost bi trebalo da liči na mediteransku dijetu, koju karakteriše unos mononezasićenih masti u formi hladno ceđenog maslinovog i drugih ulja, kao i smanjena potrošnja životinjskih proteina, zatim povećan unos hrane sa niskim glikemijskim indeksom, hrane bogate vlaknima i unos mlečnih proizvoda sa visokim sadržajem masti. Za razliku od toga, zapadnjačka dijeta je bogata prostim ugljenim hidratima i crvenim i prerađenim mesom. Karakteriše je visok unos kalorija, ali nizak unos vitamina i vlakana, nizak unos svežeg voća i povrća, unos instant žitarica i masnog mesa.
Autorica teksta je redovni profesor Singidunuma, doktor nauka za Fizičku hemiju životne sredine, doktor stomatologije.